Hersendonoren van essentieel belang bij onderzoek naar MS en andere hersenaandoeningen
In de toekomst alle aspecten van MS volledig begrijpen met betrekking tot ziektemechanismen, met als belangrijkste doel om de ziektelast van MS te verminderen. Dát is de visie van het MS Centrum Noord Nederland (MSCNN). Om dit te bewerkstelligen zijn er binnen het centrum meerdere onderzoekslijnen met ieder hun eigen vraagstelling en bijbehorend onderzoeksmateriaal. Hersenweefsel, afkomstig van de Nederlandse Hersenbank (NHB) is zo’n voorbeeld van zeer waardevol onderzoeksmateriaal. Toen in de maand juli één van de bij de NHB werkzame pathologen een presentatie kwam geven bij het MSCNN, was dat de reden om haar eens goed ‘uit te vragen’.
Nina Fransen heet deze patholoog. Zij promoveerde in 2021 op onderzoek naar de ziekte multiple sclerose. Samen met haar promotor en tevens directeur van de NHB, Prof. Inge Huitinga, bestudeerde ze het materiaal van 182 donoren, met MS. Ze onderzocht welke cellen betrokken zijn bij MS en waarom het beloop van de ziekte MS tussen patiënten zo verschillend is.
Na haar promotie begon Nina met haar opleiding tot patholoog en in 2023 begon ze met haar stage
Voor eenieder die zich al heeft opgegeven als hersendonor en voor de mensen die het overwegen is het goed om te weten wat de precieze procedure is. Nina begint te vertellen dat alle obducties uitgevoerd worden in Amsterdam. Op de dag van overlijden belt een familielid van de overleden donor naar de NHB. De NHB regelt daarna het vervoer naar Amsterdam, zodat de obductie zo snel mogelijk kan plaatsvinden. Er is daarom altijd een team van 4 mensen oproepbaar, bestaande uit een patholoog, een mortuarium assistent en nog 2 personen die werkzaam zijn bij de NHB en assisteren bij de obductie. Dat de obductie zo snel mogelijk moet worden uitgevoerd heeft te maken met de zogenaamde postmortem tijd. Hoe korter de tijd tussen overlijden en uitnemen van de hersenen, hoe hoger de kwaliteit van het weefsel. Nina benadrukt dat de hele procedure met grote zorg wordt uitgevoerd en het resultaat van de schedelobductie voor familieleden zo goed als onzichtbaar is. De overledene wordt zo snel als mogelijk weer terug vervoerd naar de familie.
Na de hier beschreven procedure begint voor de mensen werkzaam bij de NHB het meest tijdrovende gedeelte van de werkzaamheden. De verschillende hersengebieden worden op zo’n manier behandeld dat er hele dunne weefselplakjes (coupes) gesneden kunnen worden. Op deze coupes worden kleuringen gedaan die van essentieel belang zijn om de juiste diagnose te stellen. Het is de taak van de neuropatholoog om deze coupes onder de microscoop te bekijken en een uitgebreid rapport samen te stellen én de juiste diagnose te stellen.
‘Maar die diagnose was toch al gesteld door de neuroloog in geval van een neurologische aandoening’, vraag ik. Dit blijkt dus niet altijd te kloppen. Vanuit de NHB is onderzoek gedaan naar de ziekte van Parkinson. Na microscopisch onderzoek van de hersenen bleek een deel van de ingeschreven Parkinson donoren een andere neurodegeneratieve aandoening te hebben. Voor andere neurodegeneratieve aandoeningen geldt dit soms ook. En wat betreft de controle donoren, zij schrijven zich vaak in op jonge leeftijd en blijken bij overlijden op oudere leeftijd niet meer te vallen in de categorie controle donor.
Als alles in kaart is gebracht wordt de eindrapportage gemaakt, waarin ook het dossier van de huisarts en neuroloog is verwerkt. Deze eindrapportage wordt uiteindelijk gedeeld met de nabestaanden.
Nina benadrukt: ‘wij zijn een hersenbank’! Dit betekent dat alles heel goed gedocumenteerd moet worden, zodat onderzoeksgroepen vanuit de gehele wereld weefselstukjes kunnen aanvragen voor hun wetenschappelijk onderzoek. Het bestuderen van dit materiaal is namelijk van groot belang voor onderzoekers die neurodegeneratieve en psychiatrische aandoeningen bestuderen. Het stelt de onderzoekers in staat om oorzaken en oplossingen te vinden.
De hersenen van iedere geregistreerde donor zijn interessant, maar helaas zijn er maar 150 NHB- obducties per jaar mogelijk. Dit betekent dat er keuzes moeten worden gemaakt. Obducties van donoren met MS en psychiatrische aandoeningen gaan in principe altijd door. En wat ook goed is om te weten, zegt Nina, je hoeft geen hersenaandoening te hebben om een geschikte donor te zijn. Controle donoren zijn ook van groot belang voor het wetenschappelijk onderzoek, omdat je op die manier het hersenweefsel van gezonde en zieke mensen kan vergelijken. In onderzoekstaal wordt dan gesproken over age-matched controles.
Nina beschrijft de hersenen als een heel bijzonder orgaan. Ze zegt: ‘het is elke keer weer een bijzonder moment om de hersenen van iemand uit te nemen en te zien dat elk brein weer anders is’
Wil je meer weten over de Nederlandse Hersenbank en het donorprogramma?
https://www.hersenbank.nl/